روستای سنگان در حاشیه کوه تفتان در بلوچستان از جمله روستاهایی است که به رغم محرومیت از امکاناتی همچون دبیرستان، امواج رسانه ای و حتی تلفن همراه، صادراتی از جنس کارشناسی ارشد دارد.
به نقل از مهر: شهرستان خاش در ۱۷۰ کیلومتری زاهدان مرکز سیستان و بلوچستان واقع شده است و روستاهای زیادی را از جمله سنگان که به دهکده فرهنگی نیز شهرت دارد در خود جای داده است؛ دهکده ای که با وجود کمبود فضاهای آموزشی به مرکز تربیت و پرورش کارشناسان ارشدی تبدیل شده که حتی تا مقام معاون استاندار و نماینده مجلس ارتقا یافته اند.
روستای سنگان از توابع شهرستان خاش از معدود مکان هایی است که با وجود پنهان ماندن در بین کوه های سر به فلک کشیده اما حلاوت دانه های انارش تا کام حاشیه نشینیان خلیج فارس، بلندای نام تفتانش در جهان و جنس ساکنانش تا مجلس شورای اسلامی نیز کشیده شده است.
در این روستا که به دهکده فرهنگی سیستان و بلوچستان نیز شهرت دارد اثری از امواج رسانه و شبکه ملی یافت نمی شود و هنوز امواج ارتباطی مخابراتی از جمله تلفن همراه و یا فناوری های جدید از جمله اینترنت به میان این کوه ها راه پیدا نکرده و مردم این منطقه از این فناوری ها محروم هستند اما با تمام این تفاسیر ۳۱ کارشناس ارشد و افزون بر ۷۰ دانش آموخته لیسانس تنها بخشی از نیروی دانش آموخته این روستا در طی سال های گذشته بوده است.
در پیچ و تاب سفر
برای بازدید از دهکده فرهنگی سنگان جاده خاش –سنگان را به طول ۴۳ کیلومتر زیر پا می گذاریم. در این جاده که به جاده ترانزیت نیز معروف است و به مسیر تردد تریلی های حامل سیمان صادراتی به مرز میرجاوه تبدیل شده است پیچ و خم ها و پستی و بلندی هایی را پشت سر می گذاریم که بیشتر شبیه مسیر ترن هوایی های شهربازی است تا جاده ترانزیتی!
۴۵ کیلومتر گذر از حاشیه آتشفشان نیمه فعال تفتان و کوه های سربه فلک کشیده به نظر می رساند که زندگی برای مردمان این منطقه شرایطی سخت و رفتاری خشن را رقم زده باشد.
با نزدیک شدن به روستای سنگان و مشاهده چشمه های جاری آب گرم و بوی گوگرد متصاعد شده از آن ها به عنوان هدیه آتشفشان تفتان به طبیعت این منطقه و آبشارهای متعدد که به چهره خشک و کوهستانی این منطقه لطافت بخشیده است افکارمان تلطیف می شود و هر بیننده ای را از قضاوت زودهنگام باز می دارد.
در حالیکه یک طرف جاده را کوه تفتان در انحصار خود درآورده است اما طرف دیگر جاده باغ های انبوه انار، توت و انارهای ترک خورده که دانه های یاقوتی آن از میان شکاف نازک تنهایی شان می درخشند بر هر گردشگری لبخند می زنند.
محمد نبی کرد معاون برنامه ریزی آموزش و پرورش شهرستان خاش که در این سفر ما را تا محل زادگاهش در سنگان خاش همراهی می کند می گوید: سنگان علاوه بر قطب تولید انار، قطب علم و دانش است و قریب به اتفاق خانواده های سنگان حداقل یک لیسانس و یا فوق لیسانس در خود دارند که در حال حاضر در همین منطقه و یا شهرستان خاش مشغول به خدمت هستند.
میهمان نوازی به رسم بلوچی
برای دیدار با حاج «در محمد کرد» یکی از معتمدان و ریش سفیدان منطقه در مرکز دهستان سنگان که با نام «دروک» آن را می خوانند و به قلب تپنده سنگان معروف است ساعتی توقف می کنیم.
بچه های روستا با پوشش لباس بلوچی و در حالی که انگشتان خود را در داخل دمپایی هایشان جمع کرده اند به دور ما حلقه می زنند و با احساسی گرم و گونه هایی سرخ به رنگ انارهای معروف این منطقه به زبان فارسی به ما خوش آمد می گویند.
دستان کودکانه آنها که به دلیل حس همراهی با پدر و کار در مزرعه ترک خورده است دستان میهمانان را می فشارد.
قیاس سخنان محمد نبی با ادعای صادرات فرهنگی از جنس کارشناسی ارشد در حالیکه جای داغ دسته بیل بر دستان مردم این منطقه و نوجوانانش نقش بسته است برایمان سخت است و ذهنم را به خود مشغول می کند.
برایم جالب است که بدانم چگونه خانواده هایی که در میان این کوه های سربه فلک کشیده و تهی از امکانات شهری و فناوری، زندگی می گذارند و حتی از داشتن کفش نیز محروم هستند به کمتر از تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه رضایت نمی دهند.
هنگامی که از محمد نبی می شنوم سال گذشته از این دهستان ۳ نفر از محصلان توانسته اند رتبه زیر هزار در کنکور سراسری را به خود اختصاص بدهند و رشته پزشکی را برگزینند به این باور می رسم که بچه های این منطقه اراده شان همچون کوه قوی و همچون چشمه های آبگرم تفتان در زمینه علم آموزی گرم و خروشان هستند.
حاج در محمد کرد از قدیمی ترین افراد این منطقه و نخستین دارنده مدرک دیپلم از دبیرستان رازی زاهدان در سال ۱۳۴۹ است که به عنوان نخستین معلم در زمانی که حتی راه دسترسی به سنگان وجود نداشت در سال ۱۳۵۳ افراد بازمانده از تحصیل را به دور خود جمع کرده است به ما خوش آمد می گوید.
دیدار با این پیرمرد ریش سفید و فرهنگی که ریاست شورای اسلامی «دروک» مرکز دهستان سنگان را نیز بر عهده دارد و پذیرایی گرم و مثال زدنی وی، برایمان خاطره ای به یاد ماندنی رقم می زند.
بلوچ ها که در میهمان نوازی شهرتی خاص و عام دارند با ورود هر میهمان غریبه و یا آشنا با آب سرد و شربت به میهمانان خوش آمد می گویند و در هر وضعیت مالی که قرار داشته باشند و حتی اگر دارایی آنها از یک گوسفند هم تجاوز نکند آن را برای میهمان ذبح کرده و با کباب گوشت از میهمان خود پذیرایی می کنند که ما نیز در هنگام ورود به این روستا از این رسم مستثنی نبودیم.
دهکده ای با سابقه فرهنگی ۲۰۰ ساله
حاج محمد کرد یکی از قدیمی ترین فرهنگیان منطقه و عضو شورای آموزش و پرورش شهرستان خاش که ریاست شورای دروک مرکز دهستان سنگان را نیز بر عهده دارد می گوید: سابقه تاسیس و فعالیت مکتب خانه ها در این منطقه که به قول خودش با نام «سی پاره» آن را می شناختند به حدود ۲۰۰ سال قبل می رسد.
وی عنوان می کند : از پدران ما نقل شده است که در ۲۰۰ سال پیش در مکتب خانه های این منطقه علاوه بر دروس دینی، شاهنامه فردوسی، بوستان و گلستان سعدی و غزلیات حافظ تدریس و شاهنامه خوانی در خانه های روستایی رواج و به عنوان سنتی دیرینه داشته است.
وی می افزاید: نخستین مدرسه احداث شده در سنگان خاش در سال ۱۳۲۰ در این منطقه که حتی از جاده و راه دسترسی محروم بوده ایجاد شده است و اقلام مورد نیاز حتی مصالح را بزرگان این بخش با شتر به این منطقه آوردند.
وی ادامه می دهد: آموزش و پرورش رسمی و به سبک جدید در سال ۱۳۲۰ رسما فعالیت خود را آغاز کرد و دبستان سنگان با نام «داریوش» از جمله مکان هایی بود که به عنوان نخستین واحد آموزشی بچه های این منطقه را در خود جای داد.
صادراتی از جنس فرهنگ
حاج محمد در حالیکه بر ریش سفید خود دستی می کشد با خوشحالی و غرور زایدالوصفی می گوید: از آنجایی كه مدارس سنگان جزو نخستین مدارس شهرستان خاش بودند لذا فارغ التحصیلان این دهكده كوچك علم و فرهنگ نیز در زمره تحصیل كردگان و مدیران فرهنگی شهرستان خاش قرار گرفتند.
وی ادامه می دهد: معلمان و مدیران و حامیان این مدارس از دانشگاه هایی همچون دانشگاه بابل، زاهدان و تهران فارغ التحصیل شده و برای پرورش فرزندان این روستا برای کمک به هموطنان خود به این مناطق محروم آمده و به تعلیم و تربیت مشغول شده اند.
وی ادامه می دهد: حاصل این دلسوزی ها فارغ التحصیلی بیش از ده ها دکتر تعداد بیش از ۳۱ فوق لیسانس و بیش از۷۰ لیسانسه و چندین مدیر و معاون در سطح استانی بوده كه همچنان این امر ادامه دارد.
وی با اشاره به موفقیت هایی که فرزندان بچه های این روستا با نبود امکانات تحصیلی توانسته اند برای خود فراهم کنند می گوید در حال حاضر تعداد ۱۰ دانشجو از این روستا در مقطع دکترا در دانشگاه های کرمان، اراک و سایر دانشگاه ها مشغول به تحصیل هستند.
وی می گوید: معاون عمرانی استاندار سیستان و بلوچستان، بخشداری نوک آباد، رییس کتابخانه های خاش، رییس میراث فرهنگی خاش، رییس بیمارستان خاش، معاون آموزش و پرورش خاش، مرکز بهداشت و سایر اداراتی که به ذهنم خطور نمی کند به پشتکار بچه های همین روستا در حال اداره شدن است.
رکورددار کنکور
محمد نبی کرد معاون پشتیبانی آموزش و پرورش شهرستان خاش که در طول مسیر همواره دغدغه تحصیل دانش آموزان این روستا را تکرار می کند تمامی این موفقیت های به دست آمده را مرهون تلاش معتمدان و فرزندان این روستا در سایه محرومیت حاکم بر این منطقه می داند.
وی می گوید: سال گذشته ۳ نفر از دانش آموزان این روستا توانستند با کسب رتبه زیر هزار در کنکور سراسری در کسب موفقیت در سایه محرومیت رکورددار شوند.
وی بیان داشت: آرش کرد و محمد امین کرد و همچنین مرضیه شهنوازی از جمله دانش آموزانی بودند که دو نفر از آنها در رشته پزشکی و یک نفر نیز در رشته تربیت معلمی در دانشگاه مشهد مقدس در حال حاضر مشغول به تحصیل هستند و رتبه آنها در کنکور زیر ۸۰۰ بود.
وی می گوید: با وجود اینکه سنگان با کمبود فضای آموزشی در مقطع متوسطه روبرو است اما این موضوع موجب نشده تا بچه ها از تحصیل باز بمانند و خانواده ها بچه ها را برای تحصیل راهی شهر کرده اند و در حال حاضر تعداد ۵۶ دانش آموز سنگانی در مدارس تیزهوشان و نمونه زاهدان و خاش درس می خوانند.
کوه هایی که نمی توان در آن گم شد
برای بازدید از سطح روستا قلم و دوربین را توشه راه خود می سازیم انگار بر خلاف سایر نقاط ایران اینجا هیچ شخصی در پست خود گم نمی شود و برای اصحاب فرهنگ حتی از جنس خبرنگار ارزش بسیاری قائل هستند.
رییس شورا، ریش سفیدان و حتی معتمد سه طایفه میر بلوچ زهی،کرد و سهراب زهی با جمعی از افراد محلی به ما می پیوندند تا راهنما و پذیرای ما در این بازدید باشند.
در میانه جاده پر پیچ و خم روستا که به دفعات جوی های جاری و زلال آن را قطع می کند به گروهی از افراد محلی و کارگرانی با ظاهری آراسته بر می خوریم که در حال دیوار چینی برای ایجاد حریم رودخانه هستند.
به محمد نبی کرد می گویم اینجا شکل کارگرانش نیز فرهنگی است و وقتی او پاسخ می دهد که اینها کارگر عادی نیستند بلکه بچه های همین آبادی و روسای ادارات و مسئولان شهرستان خاش هستند که برای کمک به مردم روستا روزهای تعطیل آستین ها را بالا زده اند بر شگفتی هایم افزوده می شود.
در حالی که عرق شرم از گفتن این جمله بر پیشانی ام جاری می شود به یکباره مرد جوانی که بر یک دستش سنگ بزرگی است با دست دیگر مرا به مصاحفه دعوت می کند و محمد نبی می گوید:« ایشان رییس اداره کتابخانه های خاش است».
با وجود اینکه هر یک از این افراد دارای پست و منصبی هستند اما بدون راننده شخصی و منشی، بیل ها را برای آبادانی روستا در دست گرفته و سنگ های جمع آوری کرده از بستر رودخانه را بر روی هم می چینند تا در مقابل خروش رودخانه از مردم حفاظت کنند.
باغ های انبوه از درختان میوه که بدون هیچ حصاری به حال خود رها شده است و برای ورود هر میهمانی آغوش خود را گشوده است از دیگر خصوصیات ساکنان این دهکده فرهنگی است که بر خلاف سایر نقاط کشور حصاری بین خود قائل نمی شوند و همدلی و وحدت را با این اقدام معنا بخشیده اند.
در این منطقه هیچ مرزی در بین باغات آن نمی توانی بیابی و هیچ معترضی برای برداشت میوه توسط رهگذران وجود ندارد زیرا این انسان های آزاده همه رهگذران را در همین اندک دارایی خود سهیم و شریک می دانند و احترام به یکدیگر را شاخص ساکنان سنگان.
زیارت گاهی به قامت سرو
شگفتی ها و زیبایی های روستای سنگان تنها به افتخارات فرهنگی آن ختم نمی شود زیرا وجود «درخت صلح» یکی از کهن ترین سروهای جهان و جزو آثار ملی در این روستا که سال گذشته تولد ۳ هزار و ۲۰۶ سالگی خود را جشن گرفت یکی از مناظر طبیعی و منحصر بفر د این روستا است.
درخت «سرو زربین» و ملقب به درخت صلح یکی از مناظر طبیعی این روستا است که قدمت بسیاری دارد که ارتفاع آن به ۳۰ متر و قطر تنه آن به بیش از ۳ متر می رسد.
به گفته مردم محلی «زرتشتیان» برای درختان سرو احترام خاصی قائل بودند از این رو این درختان را موبدان زرتشتی میکاشتند.
بعد از اسلام برای اینکه این درختان از بین نرود مردم منطقه از آن به نام درخت «میر عمر» یاد میکردند و بعدها به نام« سُل »نامگذاری شد.
در گذشته این درخت به عنوان زیاتگاهی بود که مردم برای زیارت به آن مراجعه میکردند و با بستن نخ و تکه پارچه مراد و خواستههای خود را از آن میطلبیدند و در حال حاضر این محل برای برپایی نماز عید و جماعت اختصاص یافته است .
روستای سنگان علاوه بر اینکه درخت زربین را به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری در خود جای داده است به دلیل قرار گرفتن در دامنه با وجود چشمههای آب معدنی فراوان، باغت انار، زردالو؛ انجیر، توت، گلابی و شاتوت در تمامی فصول سال پذیرای میهمانان زیادی است که برای کام گرفتن از طبیعت و صعود به تفتان این روستای زیبا را به عنوان هدف گردشگری خود بر می گزینند.
معدن طلای سرخ
سیستان و بلوچستان هر چند که در اذهان بساری از مردم استانی خشک و بی آب و علف تداعی می شود اما سفر به روستای سنگان و مشاهده باغات انار که به میزان بیش از ۵۰۰ هکتار و تولید طلای سرخ بر این باور خط بطلان می کشد.
برداشت محصول انار به گفته مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خاش به میزان ۵ هزار و ۶۰۰ تن و مشارکت بانوان برای تبدیل دانه های یاقوتی به رب انار در این روستا، سنگان را به قطب تولید انار در استان تبدیل کرده است که آوازه صادرات محصولش حتی تا حاشیه دریای عمان نیز رسیده است.
تولید انار از انواع شیرین بی هسته، می خوش، ساوه ای، کیانی و میریحیی علاوه بر تامین نیازهای استان آوازه ای کشوری و آسیایی برای مردمان این روستا ایجاد کرده است.
امان الله طوقی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خاش در این راستا می گوید: انارسنگان از بهترین و با کیفیت ترین انارهای تولیدی سیستان و بلوچستان است تا حدود یک کیلوگرم وزن آن می رسد و یکی از پر طرفدار ترین محصولات استان که حتی یک دانه آن بر روی درخت باقی نمی ماند.
دهکده فرهنگی در سیستان و بلوچستان با تمامی ظرفیت های فرهنگی، عالمان و تحصیل کردگانش اما از امکاناتی مانند اینترنت، شبکه تلویزیونی و سایر ملزومات خدماتی و درمانی هم چون پزشک و وسایل حمل و نقل محروم است اما این محرومیت هیچگاه مانع تلاش ساکنانش برای دستیابی به قله های علم و دانش نشده است و اراده مردمانش برای زندگی همچون کوه تفتان استوار است.
.................
خبرنگار: بابک رحیمیان
No comments:
Post a Comment